آرایش نیروهای متخاصم در سوریه؛ بخش اول: نیروهای حامی رژیم بشار اسد

ار اف اي
منتشر شده در 09-10-2015 روزآمد شده در 09-10-2015 ساعت 20:56

بمب افکن "سوخوی 34" روسیه در حال اجرای مأموریت جنگی خود بر فراز خاک سوریه. جمعه ١٧ مهرماه/ ٩ اکتبر٢٠١۵REUTERS/ FOR EDITORIAL USE ONLY. NO SALES

در روزهای آغازین ماه اکتبر، ما شاهد چرخشی اساسی در بحران و جنگ داخلی سوریه هستیم. افزایش گسترده حضور نظامی روسیه و مداخله این کشور به نفع رژیم حاکم بر سوریه و حملات هوایی و موشکی روسیه علیه مواضع اسلام‌گرایان و شورشیان مخالف بشار اسد، ابعاد تازه ای به جنگ داخلی سوریه داده است. به موازات افزایش عملیات نظامی روسیه علیه مواضع شورشیان مخالف بشار اسد، ارتش سوریه و دیگر نیروهای داخلی و خارجی که از حکومت سوریه حمایت و پشتیبانی می کنند بال و پَر تازه ای یافته اند، در چنین شرایطی اولین عملیات مشترک روسیه، ارتش سوریه، شبه نظامیان شیعه وابسته به ایران و دیگر گروه‌های حامی بشار اسد برای بازپس گرفتن مناطقی که تحت کنترل شورشیان است آغاز شده است. هدف از این مقاله، شناخت بیشتر نیروهای داخلی و خارجی حامی رژِم سوریه است که در سوریه علیه شورشیان می‌جنگند.

عقب‌نشینی نیروهای حامی رژیم سوریه با توصیه روسیه

سال 2015 میلادی در حالی آغاز میشود که ما شاهد عقب نشینی های پی درپی نیروهای وفادار به بشار اسد در سوریه هستیم. این عقب نشینی با توصیه مسکو و به رغم افزایش چشم گیر نیروهای تازه نفس خارجی حامی رژیم بشار اسد، از جمله، شبه نظامیان حزب الله، شبه نظامیان شیعه ایرانی، عراقی و افغانی صورت میگیرد.

نیروهای ارتش سوریه، طی چهار سال جنگ داخلی از نظر کمی به کمتر ازنصف تقلیل یافته و از نفس افتاده و قدرت حفظ و کنترل اکثریت نواحی خاک سوریه را ندارند. لذا، به توصیه روسیه، ارتش سوریه به بخش هایی از خاک سوریه عقب نشینی میکند که جنبه استراتژیک داشته و بیشترین تراکم جمعیت موافق با رژیم اسد را درون خود جای داده اند. در همین حال، نیروهای خارجی که اکثریت آنها را شبه نظامیان وابسته به جمهوری اسلامی ایران تشکیل میدهند، در این عقب نشینی تاکتیکی و استراتژی جدید، شرکت دارند.

بر اساس منابع آگاه، زمینه های رویکرد جدید استراتژیک روسیه در سوریه در بهار سال میلادی جاری آماده شده است. از اوایل تابستان، هماهنگی های لازم برای اجرای استراتژی تازه در سوریه، بین روسیه، ایران و رژیم بشار اسد آغاز شده است. درهمین حال روسیه اقدام به ساخت و توسعه چهار پایگاه نظامی در سوریه کرده است.

گرچه، روسیه همواره از رژیم بشار اسد حمایت کرده است، اما این حمایت ، در چهار چوب دیپلماتیک و تأمین تسلیحات نظامی دفاعی مورد نیاز رژیم سوریه محدود شده بود.هیچگاه حمایت و مداخله روسیه به حد واندازه ای که اکنون شاهد آن هستیم، نبوده است. ایجاد یک پل هوایی تسلیحاتی بین روسیه و سوریه ، پرواز روزانه حداقل 10 هواپیمای باری مملو از تسلیحات و مهمات نظامی را تأمین می کند. همچنین، هر هفته، دهها کشتی روسی به بنادر سوریه در طرطوس و لاذقیه وارد میشوند. این کشتی ها، با خود، حجم عظیمی از تجهیزات و تسلیحات نظامی مورد نیاز برای یک جنگ گسترده چند ماهه علیه نیروهای مخالف بشار اسد را حمل می کنند.

در چهارچوب استراتژی جدید، روسیه اقدام به ساخت و یا توسعه چهار پایگاه نظامی در سوریه کرده است. این چهار پایگاه عبارتند از:

1- پایگاه دریایی طرطوس
2- پایگاه دریایی مینات البداء
3- پایگاه نظامی نزدیک به دهکده سوری الدکاک
4- پایگاه هوایی لاذقیه

اهداف روسیه از مداخله گسترده نظامی در سوریه

در حالی که روسیه میتوانست عملیات نظامی خود را محدود به حملا ت هوایی و موشکی کند، برخی از ناظران بر این باورند که روسیه در حال آماده کردن عملیات نظامی زمینی محدود در سوریه است.

با این عملیات، روسیه در نظر دارد تا به غرب نشان بدهد که تنها قدرت بزرگ جهانی است که به طور همه جانبه، دریا، هوا و زمین در سوریه در گیر شده است.

در حال حاضر مواضع و پایگاه های روسی به مناطق تحت کنترل داعش فاصله نسبتاً زیادی دارد. اما این ناظران اعتقاد دارند، بسیار محتمل است که روسیه در آینده نزدیکی برای حمله زمینی به مناطق تحت کنترل داعش در سوریه نزدیک شود.

حمله زمینی روسیه به مواضع داعش از نقطه نظر استراتژیک مزایای عمده ای برای روسیه دربر خواهد داشت:

نخست اینکه روسیه، عملاً و مستقیماً رهبری عملیات ائتلاف ضد گروه دولت اسلامی را به دست خواهد گرفت. دوم، این رویکرد، میتواند منافع اقتصادی و استراتژیک روسیه در میان مدت و بلند مدت را تأمین کند. همچنین، در صورت آغاز یک فرآیند سیاسی برای حل بحران سوریه، با حفظ بشار اسد و یا بدون بشار اسد، روسیه از نظر سیاسی در منطقه، در موقعیت ممتازی قرار خواهد گرفت. سوم اینکه، رویکرد روسیه میتواند به سوی عادی شدن روابط این کشور با اتحادیه اروپا برود؛ روابطی که بر سر بحران اوکراین تیره شده بود.

افزایش توان نظامی ارتش سوریه و شبه نظامیان خارجی حامی رژیم بشار اسد

مداخله نظامی تمام عیار روسیه در سوریه، توان رزمی نیروهای حامی بشار اسد را افزایش میدهد. حملات هوایی و موشکی بسیار فشرده و گسترده روسیه میتواند زمینه را برای پیشروی سریع ارتش سوریه و شبه نظامیان خارجی در بخش های تحت کنترل گروه های اسلامی و نیروهای شورشی فراهم آورد. این مداخله همچنین روحیه نظامیان سوری را تقویت می کند.

استعداد نظامی کنونی ارتش سوریه

ارتش سوریه، پیش از آغاز جنگ داخلی سوریه یک ارتش در حدود 350 هزار نفری بوده است. به دلیل 4 سال جنگ، کشته و زخمی شدن و فرار، نیروهای ارتش سوریه هم اکنون به 125 هزار نفر تقلیل یافته است. بر اساس آمار و اطلاعات دیده بان حقوق بشر سوریه ، طی چهار سال جنگ داخلی، 46 هزار تن از نیروهای ارتش سوریه کشته شده و دهها هزار تن دیگر از خدمت در ارتش فرار کرده اند.
اما ذکر این نکته حائز اهمیت است که ارتش سوریه بدنه وفادرا به رژیم بشار اسد را حفظ کرده است.

ارتش دفاع ملی سوریه

این ارتش که دارای فرماندهی و ستاد مستقل از ارتش سوریه است، از کمیته های نظامی مردمی سوریه وشبه نظامیان سوری حامی رژیم سوریه تشکیل شده است. تعداد نفرات آن در حدود 100 هزار نفر برآورد میگردد. فرماندهی این ارتش را "ژنرال محمد حبش" از ژنرال های مورد اعتماد بشار اسد بر عهده دارد.
شکل گیری ارتش دفاع ملی، به موازات کاهش نفرات در ارتش سوریه و به منظور تقویت بنیه دفاعی ارتش صورت گرفته است. ایجاد و شکل دادن این ارتش مردمی، توسط صدها مستشار نظامی روسی و مستشاران نظامی ایرانی وابسته به سپاه قدس صورت گرفته است.

تیپ‌های نظامی بعث

این تیپ های نظامی و یا شبه نظامی از اعضای حزب بعث سوریه که حزب حاکم بر این کشور است، تشکیل شده اند. شمار نیروهای این تیپ ها در حدود 10 هزار نفر تخمین زده میشود. اکثریت نفرات این تیپ ها را سنی هایی تشکیل میدهند که به حزب بعث وابسته بوده و از مناطق تحت کنترل شورشیان فرار کرده اند. حوزه فعالیت تیپ های شبه نظامی بعث در حلب، درعا، حومه دمشق و جنوب سوریه است.

واحدهای شبه نظامی قبایل سنی

در شهرستان "دیرالزور" در شرق سوریه واحدهای شبه نظامی قبیله ای ، پس از ارتش سوریه، دومین نیروی منطقه محسوب میشوند. افراد این واحدها، از قبایل سنی هستند که در منطقه مورد تهاجم داعش قرار گرفته اند و به ارتش رژیم پیوسته اند. هر یک از این واحدها ، صدها عضو دارد و مأموریت های جنگی را با هماهنگی با ارتش انجام میدهند.

واحد شبه نظامی عقاب صحرا

در نواحی مرکزی سوریه و صحراهای اطراف حمص، واحد شبه نظامیان قبیله ای عقاب صحرا قرار دارد که شناخت فوق العاده ای بر تمامی این صحاری دارند. این واحد، بیش از 6 هزار جنگجوی از قبایل سنی حامی رژیم بشار اسد را در بر میگیرد.

واحد توابین و شورشی های گذشته

این واحد که تحت نظر ستاد گارد ریاست جمهوری سوریه قرار دارد، بیش از 5 هزار نفر از نیروهایی را در بر میگرد که پیش تر به شورشیان پیوسته بودند و سپس پشیمان شده و به صفوف حامیان بشار اسد پیوسته اند.

واحد ها و گروه های شبه نظامی متشکل از اقلیت های ارمنی و آسوری سوریه

در کنار نیروهای سوری که در بالا یاد شد، واحدهای شبه نظامی دیگری از برخی از اقلیت های مذهبی مانند ارامنه و آسوریان وجود دارند که هر یک از این واحدها دها نفر عضو دارند و در برخی از مناطق در کنار ارتش سوریه با شورشیان می جنگند.

کمک های نظامی جمهوری اسلامی ایران به رژیم سوریه

جمهوری اسلامی ایران یکی از متحدین اصلی و بی و چون و چرای رژیم بشار اسد محسوب میگردد. حمایت های ایران از رژیم سوریه در سه حوزه سیاسی، مالی و نظامی صورت میگیرد. در اینجا ما، به موضوع کمک های مالی و سیاسی ایران به رژیم سوریه نخواهیم پرداخت. موضوع این کمک ها، میتواند موضوع مقاله جامع دیگری باشد. فقط در اینجا به این نکته اکتفا می کنیم که کمک های اقتصادی و مالی جمهوری اسلامی به رژیم سوریه، دهها میلیارد دلار برآورد میشود.

در حوزه نظامی، سپاه قدس پاسدران حضور پررنگی در سوریه دارد. در گذشته شمار قابل توجهی از نیروهای سپاه در کنار ارتش سوریه بر علیه مخالفان رژیم اسد وارد عمل شده بودند، این در حالی است که حضور نیروهای واحد قدس سپاه پاسداران در حال حاضر در زمینه آموزش و مشاوره های تاکتیکی است. در همین حال، برای تأمین کمبود نیروهای نظامی بشار اسد، ایران از سه سال پیش نقش بسیار فعالی را در این زمینه ایفا می کند. در واقع، ایران نسبت به بسیج نیروهای شبه نظامی در ایران، لبنان، عراق، افغانستان و اعزام آنان برای جنگ علیه شورشیان سوری و حمایت از رژیم سوریه اقدام کرده است.
گروه ها و نیروهای شبه نظامی که به نیابت از جمهوری اسلامی برای دفاع از رژیم اسد و جنگ علیه شورشیان سوریه بسیج و اعزام شده اند، تا کنون نقش بسیار مهمی در ابقای بشار اسد داشته اند.

گروه‌هایی که از ایران و یا به نیابت از ایران در کنار رژیم بشار اسد می‌جنگند:

سپاه بین‌المللی" مدافعان حرم"

این سپاه با عضوت غیررسمی نیرو‌های قدس سپاه پاسداران تشکیل شده و حداقل شامل 15 گروه شبه نظامی است که در سوریه و عراق در حال جنگ با داعش و دیگر گروه های افراطی اسلامی است.
هسته اولیه و مرکزی این سپاه را "گردان ابوالفضل عباس" تشکیل داده است.
گردان "ابوالفضل عباس" از نخستین گروه‌های شیعه عراقی بود که با آغاز درگیری‌ها در سوریه راهی این کشور شد. در آغاز درگیری ها در سوریه، تعداد شبه نظامیان این گردان به 10 هزار نفر میرسید. اما با شروع حملات داعش در عراق و اشغال موصل، بخش مهمی از این نیرو به عراق بازگشته است. شمار شبه نظامیان این گردان در سوریه که مأموریت حفاظت از زینبه " آرامگاه زینب" را نیز بر عهده دارند در حدود 3000 برآورد میشود.

حزب الله لبنان
حزب الله لبنان یکی از نیروهای بسیار زبده ای است که با خواست ایران و در کنار ارتش سوریه علیه شورشیان می جنگد. ورود شبه نظامیان حزب الله در جنگ داخلی سوریه برای مدتی تعادل نیروها را به نفع نیروهای رژیم سوریه تغییر داد. شمار نیروهای حزب الله لبنان در سوریه بین 7 تا 10 هزار تن تخمین زده میشود.

حزب‌الله سوریه

حزب‌الله سوریه شاخه دوم حزب‌الله لبنان در کشور سوریه است که حسین همدانی٬ جانشین قرار‌گاه مرکزی "امام حسین" تشکیل این مجموعه را از سوی جمهوری اسلامی را تایید کرده است.
این گروه شامل جنگجویان حامی بشار اسد در سوریه بوده و به صورت محدود به ارتش این کشور در پیکار با مخالفان رژیم کمک می کند.

 گردان فاطمیون

گردان "فاطمیون" یکی دیگر از گروه های شبه نظامیان شیعه حاضر در سوریه است. بسیاری از اعضای این گردان را افغان‌های مقیم ایران و هزاره تشکیل می‌دهند. شمار آنان بیش از دو هزار و 500 تن برآورد میگردد.

گردان" زینبیون"

این گردان شبه نظامی جدید التأسیس، سومین گروه شبه نظامی سازماندهی شده از داخل ایران برای جنگ در سوریه است. اعضای این گردان را شیعیان پاکستانی مقیم ایران تشکیل داده‌اند. شمار آنان در حدو 2 هزار تن تخمین زده میشود.

گردان" لواء ذوالفقار"

این گردان، پس از گردان "ابوالفضل العباس"، دومین گروه مسلح شیعی عراقی در دمشق است. این گروه همچنین دفاع از آرامگاه " زینب"، دختر امام اول شیعیان را در نزدیکی دمشق بر عهده دارد. شمار انان در حدود 1500 نفر برآورد میگردد.

 گروه عصائب اهل حق

اعضای این گروه جزء نخستین افرادی بودند که با آغاز درگیری‌ها در سوریه وارد این کشور شده و علیه مخالفان بشار اسد مشغول جنگ شدند . پس از حمله داعش در عراق، اکثریت نیروهای این گروه به عراق بازگشتند.

 کتائب حزب‌الله

یا گردا‌ن‌های حزب‌الله عراق ، یکی دیگر از گروه‌های شبه نظامی شیعه در عراق است که بیشتر اعضای آن را مقلدان آیت‌الله محمدباقر صدر و آیت‌الله خمینی دو تن از مراجع تقلید شیعه تشکیل داده‌اند.
کتائب حزب‌الله، پس از سقوط صدام٬ نخستین عملیات ضد‌ آمریکایی خود را در منطقه "بلدیات" شهر بغداد انجام داد و تا سال 2011 به انجام این نوع عملیات مبادرت می‌کرد.
پس از آغاز بحران سوریه، نیرو‌های "کتائب حزب‌الله" برای دفاع از حکومت بشار اسد وارد سوریه شدند که این حضور همچنین ادامه دارد. شمار نیروهای این گروه درسوریه بیش از 2 هزار تن برآور میشود.

 کتائب سید‌الشهداء

یکی از گردان‌هایی است که از سال 2003 با نیرو‌های آمریکا در عراق وارد جنگ شد. این گروه از سال 2011 نقش موثری در جنگ سوریه ایفا کرده است. شمار شبه نظامیان این گروه در سوریه در حدود هزار تن برآورد میگردد.

گروه های فلسطینی در سوریه

در میان شبه نظامیان خارجی که در سوریه علیه شورشیان سوریه می جنگند، همچنین چندین هزار تن فلسطینی یافت میشوند. برخی از این شبه نظامیان اعضای ارتش آزادی بخش فلسطین هستند. همچنین گردان هایی از فلسطینان نزدیک به مواضع دمشق و پناهنگان فلسطینی در کنار ارتش این کشور در "یارموک" در جنوب دمشق جلوی پیشروی ستیزه جویان داعش و جبهه النصره را سد می کنند.

شبه نظامیان حزب ناسیونال سوسالیست سوریه

این حزب که از نظر تاریخی یک حزب لبنانی است در سوریه نیز نفوذ بسیار زیادی دارد. این حزب یکی از احزاب لائیک سوریه و منطقه محسوب میشود و از آرمان سوریه بزرگ دفاع می کند. شبه نظامیان این حزب در سوریه در حدود 5 هزار تن برآورد میشود. این شبه نظامیان در استان لاذقیه، حمص و جنوب سوریه از منافع رژیم حاکم در برابر شورشیان دفاع می کنند.بقلم شاهرخ بهزادی