روزنامه لبنانی «السفير» روز دوشنبه گذشته مقاله‌ای تحت عنوان «الجار ثم الدار» (به فارسی «همسایه را بپرس، خانه را بخر» یا به قول مولوی «پس تو هم الجار ثم الدار گوی».م) به قلم محمدجواد ظریف، وزیر خارجه ایران منتشرکرد. این روزنامه به طور داوطلبانه در تفسیر پیام این مقاله نوشته است که مقصود ظریف کشور سعودی است.
این مقاله به دکترین گفت‌وگویی منطقه‌ای تکیه دارد که نویسنده، مهم‌ترین اصول آن را این‌گونه مشخص کرده است: «احترام به حاکمیت، تمامیت ارضی و استقلال سیاسی تمامی کشورها؛ مرزهای غیرقابل نقض؛ عدم دخالت در أمور داخلی سایر کشورها؛ حل و فصل مسالمت آمیز اختلافات؛ ممنوعیت تهدید یا استفاده از زور؛ و تلاش برای اشاعه صلح، ثبات، پیشرفت و سعادت در منطقه.»
هیچ اختلافی با وزیر خارجه ایران درباره اصل گفت‌وگو و حقوق همسایگی نیست. زیرا عرب‌ها یا اینکه اکثر آنها می‌گویند، «همسایه را بپرس، خانه را بخر»، چه بسا مترجم مقاله ظریف در تدوین دوباره این نصیحت قدیمی به عاریه گرفته شده از میراث فرهنگی عربی و اسلامی ابتکار به خرج داده باشد. ولی پیشنهادی که ظریف آن را توصیه‌ای «اخلاقی و ضروری که در جهان معاصر انکارناپذیر است» توصیف کرده، دیگر مفهوم قدیمی‌اش را از دست داده است، زیرا همسایگی تابع قوانین شده و در پرتو نهادینه شدن روابط مردم، انتخاب همسایه همچون گذشته از اهمیت قابل توجهی برخوردار نیست، کما اینکه کشورها نمی‌توانند همسایگان خود را برگزینند.
سال‌ها پیش مقاله‌ای برای این روزنامه نوشتم که در آن تلاش کردم آینده روابط میان کشورها را بر اساس مقایسه موقعیت سفارتخانه‌هایشان در «کوی سفاتخانه‌ها» در شهر ریاض با موقعیت جغرافیایی همان کشورها بر روی کره زمین پیش‌بینی کنم. در این کوی مشاهده کردم که بحرین همسایه کامرون است و از کانادا دور نیست و از بخت خوش کویت، کشور نزدیک به آنها است و در عین حال در جوار پاکستان و به دور از عراق و ایران و یادواره جنگ و اشغال‌گری جای گرفته است. اردن که از هم‌مرز بودن با اسرائیل و سرزمین فلسطین رنج می‌برد به دور از بحران خاورمیانه در کنار فلیپین جا خوش کرده است. در این کوی، لیبی در همسایگی ایران قرار دارد، اما عراق که دولتش در عشق ایران می‌سوزد، دیوار به دیوار سنگال قرار گرفته و از سوریه فاصله دارد، سوریه‌ای که میان کره شمالی و فرانسه جای گرفته است. حال تصور کنید که کشورها این حق را داشته باشند که همسایگان خود را خودشان انتخاب کنند، جهان زیر و رو خواهد شد. با این همه من بر این باور هستم که چه بسا لبنان به جای سنگال همسایگی سعودی را ترجیح خواهد داد.
همانگونه که تغییر موقعیت جغرافیایی کشورها خیال محض است، مقاله وزیر خارجه ایران نیز به تخیل نزدیک‌تر است. وی در این مقاله میان موعظه و آرزو جمع زده، در نوشتن آن به این تفکر که همسایگانش نیازمند به سر عقل آمدن، دست کشیدن از دخالت‌گری و دوری از خشونت‌گرایی هستند تکیه کرده است، تا جایی که خواننده متصور می‌شود نویسنده مقاله وزیر امور خارجه سویس است.
ما در آرزوی کنده شدن ایران از همسایگی خود نیستیم، کما اینکه قدرت تغییر موقعیت جغرافیایی این کشور یا خود را نداریم، زیرا ما و ایران «همسایه» آفریده شده‌ایم و این چنین نیز خواهیم ماند. ایران تنها از لحاظ جغرافیایی همسایه ما نیست، بلکه میان ما ارزش‌ها، تاریخ مشترک و روابط نسبی وسببی حضور دارد. اما امیدواریم که محمد جواد ظریف، وزیر همیشه خندان، اجرای ربع توصیه‌هایی را که در موعظه‌اش ارایه کرده از خود آغاز کند، در این صورت من به وی قول می‌دهم که مردم خلیج و دیگر عرب‌ها اجرای ما بقی را بر عهده خواهند گرفت. 

منبع: روزنامه فرامنطقه‌ای الحیات